Những lá thư từ Tây Ban Nha: Bức tranh khắc họa xứ sở bò tót

(Sách) - Những lá thư từ Tây Ban Nha của tác giả Prosper Mérimée là một cuốn sách viết về đất nước phía Tây Nam châu Âu vừa lãng mạn vừa rất đỗi hiện thực, trên cái nền của tội lỗi, cái chết và văn hóa của đất nước này.

Nhắc đến những nhà văn tiểu biểu của nền văn học Pháp thế kỷ mười chín, ta thường nghĩ đến Victor Hugo, Honoré de Balzac, Gustave Flaubert hay học trò của ông là Guy de Maupassant – bậc thầy truyện ngắn. Tuy vậy, không nhiều độc giả Việt Nam biết đến một tác giả truyện ngắn khác đóng vai trò quan trọng không kém, đó là Prosper Mérimée.

Là nhà văn theo chủ nghĩa lãng mạn, Mérimée không chua chát như Voltaire, không lên án tố cáo như Balzac, cũng không lạc quan như Hugo, ông thường viết với tâm thế cảm thông, châm biếm mà nhẹ nhàng, êm ả, lặng lẽ.

Những lá thư từ Tây Ban Nha của Prosper Mérimée là một cuốn sách viết về đất nước phía Tây Nam châu Âu vừa lãng mạn vừa rất đỗi hiện thực, trên cái nền của tội lỗi, cái chết và văn hóa của đất nước này.

 

Tác phẩm gồm sáu truyện ngắn, năm truyện đầu, dù không mang yếu tố Tây Ban Nha, thể hiện bức tranh đa chiều về tội lỗi con người và cái chết; truyện ngắn cuối cùng được đặt đúng như tên của tuyển tập, chiếm gần một nửa tổng số trang, được viết dưới dạng những bức thư Mérimée viết cho giám đốc Tạp chí Paris từ năm 1830 đến 1833. Truyện đã được tái bản vô số lần tại Pháp nhưng lại không được nhiều người biết đến, có lẽ vì sự độc đáo lạ thường của câu chuyện khiến độc giả bất ngờ lẫn hoang mang.

Chủ đề về cái chết và tội lỗi của con người xuất hiện nhiều trong các câu chuyện. Mérimée viết về tội lỗi dưới muôn hình vạn trạng, cả dưới góc độ Kitô lẫn thế tục. Trong đó tội lỗi của con người vẫn còn tính người, là những tội lỗi mà một lúc nào đó, bất cứ người nào cũng có thể thoáng thấy nơi bản thân mình. Tội lỗi ở đây khá đa dạng, có khi nhân vật chính là hiện thân của tội lỗi (chàng Federigo mê bài bạc, Saint-Clair hay ghen tuông), có khi cả câu chuyện là tội lỗi (chiến tranh trong truyện Hạ đồn, hành quyết phạm nhân trong Một cuộc hành quyết).

Với Mérimée, chiến tranh, giết chóc là những điều nên bị loại bỏ khắp nơi trên thế giới, còn tội lỗi của các nhân vật có thể gây ra bất hạnh cho người khác, nhưng cũng có thể không, và Mérimée không đóng vai công tố viên tố cáo hay phê phán họ. Chính vì lẽ đó mà cho những tội lỗi của những con người ấy lại dễ chịu, dễ tha thứ, đôi khi còn hài hước trong truyện ngắn của Mérimée.

Ví như truyện Những trận đấu bò, tội lỗi không phải ở các nhân vật, mà chính là ở cả câu chuyện. Ông dùng những lời nói lạnh lùng, dửng dưng mà đầy mỉa mai châm biếm khi nói đến những trận đấu bò, chẳng hạn như so sánh với những đấu trường La Mã: “họ nói người La Mã vẫn còn man dã hơn chúng ta, bởi lẽ họ để con người chiến đấu với con người”; hay với chiến tranh: “Phải hổ thẹn thay nhân loại mà thừa nhận chiến tranh với toàn bộ sự khủng khiếp của nó cũng có những nét duyên dáng kỳ lạ, nhất là trong mắt những kẻ chiêm ngưỡng chiến tranh từ nơi ẩn nấp an toàn.”

Nhưng ông lại dành những lời ngợi khen dịu dàng, cảm thông cho những nhân vật tham gia vào trận đấu. Ông viết về những con bò: “Nó tìm nơi nó yêu mến, quỳ gối, nằm xuống, ngả đầu ra và thanh thản chết nếu nhát dao găm không vội vã mang nó đi”; và cả các đấu sĩ: “Sự bình tĩnh của những con người ấy trước bao hiểm nguy dồn dập nhất chứa đựng điều gì đó diệu kỳ.”

Trong những câu chuyện tội lỗi ấy luôn có cái chết rình rập. Cái chết thế tục trên chiến trường, cái chết của những phạm nhân bị hành quyết, cái chết mang yếu tố tôn giáo với hình ảnh âm phủ, Pluton, và vị Thần Chết – dẫu là nhân vật tước đi sinh mạng con người – nhưng lại rất đỗi tốt bụng và cả tin.

 

Cuối cùng, điểm nổi bật trong tác phẩm này phải nói đến bức tranh Tây Ban Nha lãng mạn mà hiện thực ở truyện ngắn cuối cùng, gồm bốn bức thư của Prosper Mérimée. Được viết ở Madrid, Valencia và Andalousia, các truyện ngắn viết về Tây Ban Nha với những trận đấu bò, những tên cướp, phạm nhân và cả phù thủy.