Thoái thực ký văn – Một tác phẩm giá trị mất gần 100 năm mới có bản dịch hoàn chỉnh

(Sách) - Thoái thực ký văn là một bộ sách tổng hợp bách khoa thư có giá trị, ghi chép lại nhiều sự việc xếp theo từng loại, trải dài trên nhiều lĩnh vực. Thoái thực ký văn tuy được quan tâm và dịch từ sớm nhưng lại chưa từng có một bản dịch hoàn chỉnh. Sau gần 100 năm, bằng việc bám sát nguyên văn, so sánh đối chiếu với nhiều tài liệu sử khác, dịch giả Nhượng Lê đã hoàn thành bản dịch hoàn chỉnh Thoái thực ký văn.

Thoái thực ký văn có thể hiểu là “ghi chép những điều nghe thấy khi nghỉ việc quan về nhà”. Đây là một bộ sách dạng tổng hợp bách khoa thư, ghi chép nhiều sự việc lặt vặt xếp theo từng loại, gồm tám quyển như: Phong tục, chế độ, nhân phẩm, cổ tích...

 

 

 

Thoái thực ký văn là một tác phẩm có giá trị nên đã được giới nghiên cứu quan tâm và dịch từ rất sớm. Dù vậy, các bản dịch từ trước đến nay đều chưa hoàn chỉnh. Cố học giả Phan Khôi có trích dịch vài mẩu truyện đăng báo. Năm 1944, nhà xuất bản Tân Việt phát hành bản dịch của cố Giáo sư Nguyễn Đổng Chi và Nguyễn Lợi, nhưng mới chỉ có ba phần là Trưng kỳ, Tạp sự, Vật loại. Khoảng năm 1997, cố học giả Hoàng Văn Lâu dịch Mẫn Hiên thuyết loại của Cao Bá Quát, trong đó có chép lẫn hai phần Cổ tích và Nhân phẩm từ Thoái thực ký văn. Vì đây chỉ là phần chép lẫn nên không tránh khỏi sai khác thiếu sót so với tác phẩm chính thức. Ngoài ra một số mẩu truyện trong Thoái thực ký văn còn được trích dịch in trong các sách như Tuyển tập truyện ma Việt Nam, Truyện Việt Nam thế kỷ 19 v.v… Tóm lại, Thoái thực ký văn tuy đã được dịch từ rất sớm nhưng mới chỉ rải rác, cho đến nay vẫn chưa có một bản dịch hoàn chỉnh nào.

 

Với một tác phẩm có giá trị như vậy, việc dịch đầy đủ trọn vẹn là điều nên làm. Trong quá trình chuyển ngữ cuốn sách, nhiều bản chép tay và tư liệu đã được tìm kiếm nhằm sử dụng để so sánh đối chiếu. Có thể nói, tác phẩm Thoái thực ký văn đã được tập hợp và dịch gần như trọn vẹn nguyên văn.

 

Về việc phân chia nội dung, cuốn sách được chia làm bảy chương theo đúng bảy mục mà tác giả đã chia. Trong từng chương dịch giả chia thêm các mục nhỏ để người đọc tiện theo dõi.

 

Ngoài việc bám sát nguyên văn, dịch giả còn đối chiếu với nhiều bộ sử khác của cả Việt Nam lẫn Trung Quốc để có được bản dịch hoàn thiện và đầy đủ chú thích.